ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΞΗ ΦΙΓΟΥΡΑ (Κάτσενος Νικόλαος - Ταμίας Π.Ο.Σ.Σ.)
Κυρίες και κύριοι προσκεκλημένοι,
Σαρακατσάνες - Σαρακατσαναίοι, Αγαπητοί Σύνεδροι
Σας καλωσορίζω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, την Θεσπρωτία.
Αισθάνομαι χαρά που σήμερα βρισκόμαστε εδώ για να συζητήσουμε, να ανταλλάξουμε και να συνθέσουμε απόψεις, να προβληματιστούμε γύρω από τρέχοντα και ενδιαφέροντα θέματα που αφορούν την Οργανωτική δομή λειτουργίας των Συλλόγων μας.
Πριν ξεκινήσω να σας αναπτύσσω την εισήγησή μου έκρινα σκόπιμο να σας δώσω την εννοιολογική σημασία τριών λέξεων που χρησιμοποιώ στην επικεφαλίδα.
Σύμφωνα με το λεξικό Νεοελληνικής γλώσσας Τεγόπουλου– Φυτράκη
Η λέξη ΠΑΡΑΔΟΣΗ. = παραδίδω
(κάθε τι που μεταδίδεται προφορικά από γενιά σε γενιά).
Η λέξη ΠΑΡΑΔΟΞΗ.= παρά δόξα.
Ότιδήποτε προκαλεί έκπληξη
(συμβαίνει κάτι χωρίς να το περιμένει κανείς).
Η λέξη ΦΙΓΟΥΡΑ.= χορευτική παραλλαγή.
Σύνολο από μελωδικά ή ρυθμικά στοιχεία.
Μεταφορικά = ευπρόσωπη εμφάνιση. (κάνει φιγούρα).
Θα ξεκινήσω με μια παραπομπή από το έργο της Αγγελικής Χατζημιχάλη ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΟΙ τόμος Ι (ένα) αυτής της μεγάλης ερευνήτριας που αφιέρωσε μεγάλο
μέρος της ζωής της, στην καταγραφή της ζωής των Σαρακατσαναίων από το 1925 και μετά.
Στην σελίδα 244 γράφει …«Ένας είναι ο χορός τους΄ ο απλός, ρυθμικός, πανάρχαιος, συρτός , συνυφασμένος με το τραγούδι, που αυτό τον καθορίζει.
Διακρίνεται σε συρτό απολυτό (αργό) και σε συρτό απηδητό ή μπηδηχτό.
Και οι δυο παρουσιάζουν σίγουρα τους πιο πρωταρχικούς απλούς βηματισμούς (δυο βήματα μπροστά, ενώνουν τα πόδια, ένα πίσω και ενώνουν πάλι), με την διαφορά πως ο ένας χορεύεται πάντα αργά και ο άλλος ο αμπηδηχτός και αργά και γρήγορα.
Λίγο όμως χορεύουν και χόρευαν. «δεν είμαστε δα και τόσο ξεβγαλμένοι στο χορό»λένε.
…….οι γυναίκες μόνο τον αργό, τον απόλυτο συρτό ξέρουν και δεν επιτρέπεται, ούτε μπορούν να χορέψουν άλλον…..χορεύουν με μεγαλοπρέπεια και αργούς βηματισμούς τόσο που μοιάζουν σαν να περπατούν. Προχωρούν σιγά και ρυθμικά ώρες ατέλειωτες
σχεδόν ακούνητες…….τον χορό τον στήνουν οι άνδρες ……..τραγουδώντας ώρες ολόκληρες. Πάντα λένε το τραγούδι που θέλει εκείνος που σέρνει το χορό.
Το τραγουδούν όσο κοφτό το θέλει για να γίνει ο ρυθμός του χορού πιο αργός ή πιο γρήγορος. Αυτός ο συρτός είναι ο μοναδικός τους χορός, ο καθαυτό Σαρακατσάνικος. Πολλοί όμως ξέραν και ξέρουν και το τσάμικο…»
Με αφορμή τα λόγια της Χατζημιχάλη θέλω να σας μεταφέρω μερικούς προβληματισμούς μου.
Θα ξεκινήσω με την διαφορετικότητα, σχετικά με την αναπαράσταση του χορού ως εκδήλωση ζωής των Σαρακατσαναίων.
Τα τραγούδια των Σαρακατσαναίων είναι απλά στα λόγια τους, βγαλμένα από την τραχιά ζωής τους.
Αργοί στην κίνηση τους. Τραγουδούσαν - χόρευαν.
Με το πέρασμα των χρόνων μπήκαν τα μουσικά όργανα.
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ
ΤΡΑΓΟΥΔΙ.
Δεν αποτελεί πλέον κυρίαρχο στοιχείο το τραγούδι με το στόμα όσων χορεύουν. Υπάρχει πλέον ο τραγουδιστής. Άρα ο χορευτής δεν τραγουδάει. Υπάρχει
μουσική οργανική που δίνει τον ρυθμό.
ΧΟΡΟΣ.
Αυτός ο συνδυασμός τραγουδιστή- μουσικών οργάνων με το πέρασμα των χρόνων άλλαξε τον ρυθμό του χορού.
Από βαρύς αργός μετεξελίχθηκε σε ξεκούραστο πιο γρήγορο. Άλλαξε επίσης και την έκφραση. Δημιουργήθηκε με τα χρόνια μια νεότερη χορευτική τάση. Χοροί γρήγοροι σε ρυθμό, χοροί με προσθήκες
άλλων στοιχείων.
Επηρεασμένοι από την μουσική παράδοση της περιοχής που ζουν οι Σαρακατσαναίοι: Θράκη, Ήπειρος, Μακεδονία,Θεσσαλία και αλλού.
ΧΟΡΕΥΤΙΚΑ
Σπάνια έως καθόλου τα χορευτικά των συλλόγων τραγουδούν με το στόμα και συγχρόνως χορεύουν έστω και ένα τραγούδι.
Κυρίαρχο στοιχείο αναδεικνύεται το μουσικό όργανο και η χροιά του τραγουδιστή.
Όσο αυτά τα δύο στοιχεία (τραγουδιστής– ορχήστρα) δρουν αρμονικά τόσο καλύτερα αποδίδει το χορευτικό (ως σύνολο).
Δημιουργείται μια νέα τάση.
Περνάμε από το παλιό (των χορευτών που τραγουδάνε και χορεύουν) στο νέο Μοτίβο
(έκφραση- τραγουδιστής απόδοση- χορευτικό εκτέλεση – ορχήστρα).
Από την συμμετοχή στο διοικητικό συμβούλιο του συλλόγου πρωτίστως και ως μέλος του Δ.Σ. της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Σαρακατσαναίων
( ΠΟΣΣ ), μου δόθηκε η ευκαιρία και η δυνατότητα να επισκεφθώ πολλές εκδηλώσεις συλλόγων ανά την Ελλάδα. Βρέθηκα επίσης και στο ετήσιο αντάμωμα των Σαρακα-
τσαναίων της Βουλγαρίας στο Σλίβεν.
Στις εκδηλώσεις των συλλόγων έχω δει πράγματα που μου αγαλλίασαν την ψυχή και άλλα που με ανατρίχιασαν και με προβλημάτισαν για την πορεία μας.
Είδα χορευτικό να κουνάει τον φλάμπουρα ο πρώτος χορευτής όπως κουνάνε τις αποκριές τις προβιές (τομάρια) οι καλικάτζαροι.
Ο φλάμπουρας είναι σύμβολο και όχι σκεύος χορευτικής φιγούρας.
Δεν κρατιέται ποτέ από κορίτσι έστω και αν αυτό χορεύει πρώτο.
Είδα χορευτικά, ξαφνικά την ώρα που αρχίζει ο χορός, να φωνάζουν όλοι μαζί δυνατά (ούτε που κατάλαβα τι λένε) να πετάνε τα σκουφιά τους (φέσι) στην μέση του χορού. Αυτό δεν μπόρεσα να καταλάβω αν έχει
κάποια σημασιολογική ερμηνεία και αν ναι, ποια;
Από πού προέρχεται αν είναι καταγεγραμμένη ως ένα
λαογραφικό- πολιτιστικό στοιχείο της ζωής των Σαρακατσαναίων.
«Το φέσι είναι για τον χορευτή ότι το όπλο για τον πολεμιστή».
Είδα χορευτικά να τινάζουν τα ποδάρια μπροστά.
Είδα χορευτικά να κάνουν κολοτούμπες, να ανεβαίνει ο ένας πάνω σε άλλους δύο και να πηδάει επιδεικτικά για να εντυπωσιάσει το κοινό.
Αυτό δεν είναι παραλλαγή χορευτική, ούτε τρόπος έκφρασης και φυσικά ούτε πιστή Σαρακατσάνικη παράδοση είναι.
Αυτό είναι ίσως επινοήσεις ή χορογραφίες του χοροδιδάσκαλου.
Είδα χορευτικό να χορεύει σε επίσημη εκδήλωση του συλλόγου μη Σαρακατσάνικα τραγούδια.
Αν είναι δυνατόν, να παρουσιάζεται ένας άλλος μουσικός σκοπός ως Σαρακατσάνικος, αυτό αποτελεί και την μεγαλύτερη παραποίηση της παράδοσης μας.
Είδα από το ίδιο χορευτικό σε άλλη εκδήλωση του συλλόγου, να χορεύουν ένα αγόρι με μία κοπέλα μόνοι τους αντικριστά (σαν μπάλο) ή δεν ξέρω και εγώ τι άλλο ήταν αυτό.
Είδα χορευτικό σε εκδήλωση συλλόγου να χορεύει μια κοπέλα με γόβα στιλέτο, με τσαρούχια η άλλη, φούστα κοντή μέχρι το γόνατο κάποια άλλη.
Να χορεύει η κοπέλα τσάμικο με κάθισμα και να την κρατάει το αγόρι.
Πού ξαναέγινε αυτό;
Είναι κρίμα από την μία να προσπαθούμε να αποτίσουμε φόρο τιμής σε όλους όσους φόρεσαν και τίμησαν την Σαρακατσάνικη φορεσιά και ΟΧΙ στολή όπως κακώς αναφέρεται στον Κώδικα Δεοντολογίας της Π.Ο.Σ.Σ. και από την άλλη να εθελοτυφλούμε σε τέτοια κακόγουστα φολκλορικά θέματα θέτοντας ως πρόσχημα ότι
« δεν γίνετε αλλιώς» ή του τύπου « ο κόσμος βαριέται τα βαριά και τα μονότονα».
Επειδή ο κόσμος βαριέται εμείς πρέπει να αλλοιώσουμε την φυσιογνωμία των χορών μας; Ας διασκευάσουμε και τα τραγούδια μας να τα κάνουμε πιο ροκ ή πιο ποπ για να είναι ευχάριστα στον κόσμο.
Κυρίες και Κύριοι ΠΑΡΑΔΟΣΗ είναι ταυτότητα- είναι λυχνάρι στο δρόμο της ζωής, είναι η μνήμη του λαού.
Πώς θα μπορούσαν να επιζήσουν οι λαοί αν είχαν αρνηθεί την παράδοση τους;
Σε όλα όσα ανέφερα παραπάνω τρία είναι τα κυρίαρχα στοιχεία με κύρια και καθοριστική σημασία στον αγώνα μας να διατηρήσουμε ανέγγιχτη την μουσική μας παράδοση.
Αυτά είναι:
ΠΡΩΤΟ
ΧΟΡΕΥΤΕΣ. Αποτελούν το ζωντανό κομμάτι των συλλόγων. Είναι η νεολαία που προσπαθεί να ζήσει όχι οπισθοδρομικά αλλά μέσα από τις αξίες της παράδοσης. Προσπαθεί να χτίσει το δικό της μέλλον βασισμένο σε θεμελιώδεις αρχές. Είναι σφουγγάρι η νεολαία. Με ότι την βρέξεις με αυτό θα ποτίσει. Ότι τους διδάξει κανείς από παραδοσιακό χορό αυτό θα υιοθετήσει.
Δεν ξέρει. Γι’ αυτό έρχεται στα χορευτικά των συλλόγων, για να διδαχθεί.
Είναι σίγουρο ότι δεν έχει την παραμικρή ευθύνη για την κακή εικόνα που δημιουργείται. Είναι όμως οι πρώτοι που σε μία κακή εμφάνιση θα ακούσουν αρνητική κριτική.
ΔΕΥΤΕΡΟ
ΧΟΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΟΙ. Αυτοδίδακτοι ή απόφοιτοι Γυμναστικής Ακαδημίας.
Είναι οι άνθρωποι που καλούνται να διδάξουν και να διδάξουν πιστά, ορθά, διακριτά και συνετά ως προς κάθε τι άλλο τους Σαρακατσάνικους χορούς στα χορευτικά τμήματα. Είναι εκείνοι που πρέπει να σταθούν με σεβασμό, αγάπη και μεράκι, με γνώση και χάρισμα απέναντι στη μουσική παράδοση, να την γνωρίσουν, να την αφομοιώσουν και
να την διδάξουν συνήθως σε παιδιά από 6 ετών και πάνω. Άρα λοιπόν πρέπει να έχουν ευθύνη
για την πιστή απόδοση των Σαρακατσάνικων χορών.
Έχω δει το συρτό στα τρία να χορεύεται στο Περτούλι με πολλές παραλλαγές. Γιατί δεν έχουμε έναν κοινό κώδικα αποτύπωσης των βημάτων;
Στην Αλεξανδρούπολη πέρυσι και στο Αγρίνιο φέτος το χειμώνα οι σύλλογοι διοργάνωσαν
Σεμινάριο χορού με τον καθηγητή κύριο Σερμπέζη.
Δεν γνωρίζω εάν στην Αλεξανδρούπολη είχε συμμετοχή χοροδιδασκάλων αλλά στο Αγρίνιο
διαπίστωσα μετά λύπης μου ότι οι χοροδιδά-σκαλοι που συμμετείχαν ήταν ελάχιστοι. Μήπως τα Δ.Σ. των συλλόγων θα πρέπει να δίνουν προτεραιότητα σ’ αυτό και να στέλνουν με έξοδα του συλλόγου, τους χοροδιδάσκαλους να παρακολουθούν αυτά τα σεμινάρια;
ΤΡΙΤΟ
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΥΜΒΟΥΛΙΑ. Έχω την αίσθηση ότι χαλαρώσαμε. Αρχίσαμε στις εκδηλώσεις να βάζουμε και άλλους σκοπούς. Σε λίγα χρόνια θα γίνει με την συνοδεία μπουζουκιού (το οποίο μου αρέσει αλλά όχι σε Σαρακατσάνικο γλέντι). Ανοίγουμε σαμπάνιες, έρχονται σιγά σιγά και τα λουλούδια. Έχουμε την μεγαλύτερη ευθύνη. Εθελοτυφλούμε. Δεν κάνουμε τίποτε για να σταματήσουμε αυτή την κακόγουστη παραποίηση της μουσικής μας παράδοσης.
Έχουμε ευθύνη ακόμα και για το αν δεν γνωρίζουμε. Να μάθουμε, να ρωτήσουμε,
να έχουμε στάση και άποψη.
Για πολλά από τα παραπάνω που ανέφερα προέκυψε η ανάγκη θέσπισης από την Π.Ο.Σ.Σ. από τον Απρίλιο του 1997 του κώδικα δεοντολογίας.
Σύμφωνα λοιπόν με τον κώδικα Δεοντολογίας η καλύτερη μέθοδος για την προσέγγιση των νέων είναι να γίνει με αυθεντικούς χορούς και όχι απομιμήσεις.
Συμφωνώ, γιατί θεωρώ ότι αυτός είναι ο μοναδικός δρόμος για να κάνουμε τους νέους κοινωνούς των παραδόσεων μας. Πόσο όμως ακολουθούμε αυτήν την
κατεύθυνση του Κώδικα Δεοντολογίας;
Να σας υπενθυμίσω ότι στο κεφάλαιο Β, στην παρά
γραφο 3 του κώδικα δεοντολογίας περιλαμβάνονται στοιχεία για τα όσα ανέφερα παραπάνω.
Εμείς στο Σύλλογο Σαρακατσαναίων Θεσπρωτίας από την ίδρυση του Συλλόγου το έτος 2001 και με γνώμονα τον Κώδικα Δεοντολογίας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας έχουμε θεσπίσει και εφαρμόζουμε τον κανονισμό λειτουργίας των χορευτικών μας.
Αποτελεί για μας απαράβατος κανόνας που ρυθμίζει θέματα που σχετίζονται με τους χορευτές, τον χοροδιδάσκαλο. Αποτελεί επίσης και ένα εργαλείο
συντονισμού των εκδηλώσεων του συλλόγου.
Σας γνωστοποιώ ότι ο κανονισμός λειτουργίας υπάρχει στην γραμματεία του Συνεδρίου, στη είσοδο και όποιος επιθυμεί μπορεί να τον προμηθευτεί. Ας του ρίξετε μια ματιά.
Επίσης εκεί θα βρείτε και τον Κώδικα Δεοντολογίας της Π.Ο.Σ.Σ. Υπάρχουν πολλά αντίγραφα, μπορείτε να προμηθευτείτε.
Μπορεί να στεναχώρησα κάποιους αλλά μπορεί και να προβλημάτισα περισσότερους.
Δεν θέλω να ζήσω ως Φιγούρα στην Παράδοξη μετάλλαξη της καθάριας μας Παράδοσης.
Κλείνω με τα λόγια ενός ξένου συγγραφέα:
« κάθε πρόσωπο, κάθε λέξη, κάθε τραγούδι όσο μακρινά και αν μοιάζουν, όταν τα ξαναβρίσκουμε, ενώ τα θεωρούμε χαμένα, μας βοηθούν να επιζήσουμε».
Σας ευχαριστώ.
